Korrupsiya haqida!

Korrupsiya davlat va jamiyat uchun jiddiy tahdidlardan biri bo'lib, uning keng tarqalganligi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy barqarorlikka zarar yetkazadi. Korrupsiyaning asosiy shakllaridan biri davlat hokimiyati vakolatlaridan yoki mansab mavqeyidan shaxsiy manfaati yo'lida foydalanishdir. Bu harakat davlat xizmatlaridan noto'g'ri foydalanish, davlat resurslarini noqonuniy taqsimlash yoki qonunlarni suiiste'mol qilish orqali amalga oshiriladi. Korrupsiya turli ko'rinishlarda namoyon bo'lishi mumkin, lekin uning asosiy shakllari quyidagilardir:

1. Poraxo'rlik

Poraxo'rlik – korrupsiyaning eng keng tarqalgan shakllaridan biri. Bunda mansabdor shaxslar yoki davlat xizmatchilari o'zlarining vakolatlarini qonunga zid ravishda suiiste'mol qilib, pul yoki boshqa qimmatli narsalar evaziga xizmatlar ko'rsatadi yoki qarorlar qabul qiladi. Poraxo'rlik jamiyatda tengsizlikni kuchaytiradi, chunki xizmatlar adolatli tarzda ko'rsatilmaydi, balki faqat pora berganlar uchun amalga oshiriladi. Bu esa davlat xizmatlari sifatining pasayishiga olib keladi va odil sudlov tizimini zaiflashtiradi.

2. Davlat mablag'larini talon-taroj qilish

Davlat mablag'lari yoki resurslarini talon-taroj qilish korrupsiyaning yana bir shaklidir. Bunda davlat amaldorlari o'zlariga ishonib topshirilgan mol-mulk yoki mablag'larni noqonuniy yo'llar bilan shaxsiy foydalariga o'zlashtiradilar. Bu ko'pincha katta miqdordagi davlat sarmoyalariga ta'sir ko'rsatadi, ayniqsa infratuzilma loyihalari, davlat buyurtmalari va ijtimoiy xizmatlarga ajratilgan mablag'lar noto'g'ri taqsimlanganda.

3. Xizmat vakolatlarini suiiste'mol qilish

Mansabdor shaxslarning vakolatlarini suiiste'mol qilish davlat boshqaruvi tizimining buzilishiga olib keladi. Bu hodisada davlat xizmatchilari yoki siyosiy arboblar shaxsiy yoki siyosiy foyda olish maqsadida vakolatlarini noto'g'ri ishlatadilar. Masalan, davlat qonunlarini shaxsiy manfaatlarga moslab o'zgartirish, qarindoshlar yoki tanishlarni yuqori lavozimlarga tayinlash, davlat mulkini o'zlashtirish kabi harakatlar xizmat vakolatlarini suiiste'mol qilishga misoldir. Bu harakatlar davlat boshqaruvining samarasizligiga, adolatsizlikka va jamiyatdagi ijtimoiy ziddiyatlarga sabab bo'ladi.

4. Korrupsiyaning iqtisodiy oqibatlari

Korrupsiya har qanday iqtisodiyot uchun katta zarar keltiradi. Davlatning resurslari noto'g'ri taqsimlanganida, infratuzilma loyihalari amalga oshirilmaydi, ijtimoiy xizmatlar sifati pasayadi, fuqarolarning davlatga bo'lgan ishonchi yo'qoladi. Shu bilan birga, korrupsiya xorijiy investorlar uchun mamlakatni jozibador qilmaydi, bu esa iqtisodiy o'sishga to'sqinlik qiladi. Davlatning bozor mexanizmlari noto'g'ri ishlashi sababli raqobat buziladi va korruptsion shaxslar foyda ko'radi, qonuniy va halol biznes esa imkoniyatlardan mahrum bo'ladi.

5. Korrupsiyaning siyosiy oqibatlari

Korrupsiya siyosiy barqarorlikka jiddiy zarar yetkazadi. Fuqarolar davlat boshqaruvidagi korrupsiya tufayli adolat va shaffoflikka ishonchini yo'qotadilar. Bu esa fuqarolarning siyosiy hayotda ishtirokini kamaytiradi, hokimiyat organlariga bo'lgan hurmatni pasaytiradi va norozilik holatlarini kuchaytiradi. Siyosiy rahbarlar va davlat amaldorlari orasidagi korrupsion aloqa demokratik institutlar va qonun ustuvorligini zaiflashtiradi.

6. Korrupsiyaning ijtimoiy oqibatlari

Korrupsiya ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi. Davlat xizmatlari, masalan, sog'liqni saqlash, ta'lim, uy-joy bilan ta'minlash, adolatli va teng asosda ko'rsatilmasligi natijasida, kambag'al va himoyasiz aholi qatlamlari jiddiy zarar ko'radilar. Boy va qudratli guruhlar esa korrupsion sxemalar orqali davlat xizmatlaridan noqonuniy foydalanish imkoniyatiga ega bo'lishadi, bu esa jamiyatdagi ziddiyatlarni yanada kuchaytiradi.

7. Korrupsiyani bartaraf etish choralari

Korrupsiyaga qarshi kurashda quyidagi choralarning qo'llanishi zarur:

• Qattiq qonunlar joriy etish – Korrupsiya holatlariga qarshi qattiq qonun va jazolar tizimini yaratish. Bu korrupsion amaliyotlar uchun jazolarni qat'iylashtiradi va ularning oldini oladi.
• Shaffof boshqaruv tizimi yaratish – Davlat boshqaruvida ochiq-oydinlikni ta'minlash orqali davlat xizmatchilarining javobgarligini oshirish. Davlat xizmatlari jarayonlarini raqamlashtirish orqali shaffoflikni oshirish mumkin.
• Fuqarolik jamiyatining faolligi – Ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik nazoratining kuchaytirilishi korrupsiyaga qarshi kurashning muhim elementidir. Fuqarolik jamiyati va ommaviy axborot vositalari korrupsion holatlarni yoritishda muhim rol o'ynaydi.

Xulosa

Korrupsiya – davlat va jamiyatni yemiruvchi halokatli hodisadir. U iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi, siyosiy barqarorlikni buzadi va davlatning samarali boshqaruv tizimini zaiflashtiradi. Shu sababli, korrupsiyaga qarshi kurash har bir fuqaroning, davlat tashkilotlarining va xalqaro hamjamiyatning ustuvor vazifasi bo'lishi kerak. Korrupsiyani bartaraf etish uchun qonunlar kuchaytirilishi, shaffof boshqaruv tizimi yaratilishi va fuqarolik jamiyati faollashtirilishi lozim. Bu orqali korrupsiyaning jamiyatga bo'lgan salbiy ta'sirini kamaytirish va davlatning barqaror rivojlanishini ta'minlash mumkin.

O‘zbekiston korrupsiyaga qarshi kurashda faol choralar ko‘rayotgan davlatlardan biridir. Korrupsiya iqtisodiyotning rivojlanishiga va davlat boshqaruvi samaradorligiga jiddiy salbiy ta'sir ko'rsatgani bois, O‘zbekiston hukumati bu masalani muhim deb biladi. Korrupsiyani kamaytirish va davlat boshqaruvini shaffof qilish maqsadida qator qonunlar, hukumat dasturlari va maxsus tashkilotlar joriy etilgan.

1. O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi qonunchilik

O‘zbekiston hukumati korrupsiyaga qarshi kurashish maqsadida bir qator qonun hujjatlarini qabul qildi. Eng muhim hujjatlardan biri 2017 yilda qabul qilingan "Korrupsiyaga qarshi kurashish to'g'risida"gi qonundir. Bu qonun korrupsiyani oldini olish, korrupsiyaga qarshi kurashish uchun davlat organlari va tashkilotlarning majburiyatlarini belgilaydi. Shuningdek, korrupsiya holatlarini fosh qilish, jinoyatlarni tergov qilish va javobgarlikni kuchaytirishga doir qoidalarni o‘z ichiga oladi.

2. Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi

2020 yil O‘zbekistonda Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tashkil etildi. Bu agentlikning asosiy vazifasi korrupsiyani oldini olish, korrupsion amaliyotlarni aniqlash va bartaraf etishdir. Agentlik, shuningdek, korrupsiyani fosh qilganlarni rag‘batlantirish va korrupsiyaga qarshi kurashda xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan faoliyat olib boradi. Bu agentlikning tashkil etilishi O‘zbekiston hukumati korrupsiyani bartaraf etishga qaratilgan sa’y-harakatlarining muhim bosqichi hisoblanadi.

3. Davlat boshqaruvini raqamlashtirish

Korrupsiyani kamaytirish va davlat boshqaruvida shaffoflikni oshirish maqsadida O‘zbekiston davlat xizmatlarini raqamlashtirishga katta e'tibor qaratmoqda. "E-hukumat" tizimi va "yagona portal" kabi raqamli xizmatlar orqali davlat xizmatlari ko‘rsatish jarayoni avtomatlashtirilib, inson omilidan kelib chiqadigan xatolar va korrupsion holatlar kamaytirilmoqda. Bu tizim aholiga davlat xizmatlaridan qulay va ochiq foydalanish imkonini berib, korrupsion sxemalarning oldini olishga yordam beradi.

4. Poraxo'rlikka qarshi qattiq chora-tadbirlar

O‘zbekistonda davlat xizmatchilari va mansabdor shaxslarning poraxo‘rlik bilan shug‘ullanishi keskin qoralangan. Oxirgi yillarda davlat organlarida poraxo‘rlik va boshqa korrupsion amaliyotlarga aloqador shaxslar jiddiy jazolanishi, bu sohada qattiq jazo choralarining kuchaytirilgani kuzatilmoqda. Hukumat poraxo‘rlikni jinoyat deb belgilab, jinoiy javobgarlik va qattiq moliyaviy jazolarni qo‘llash orqali korrupsiyani kamaytirishga harakat qilmoqda.

5. Korrupsiyaga qarshi milliy dasturlar

O‘zbekiston hukumati korrupsiyaga qarshi kurashda milliy dasturlar ishlab chiqmoqda. 2021-2022 yillarda qabul qilingan "Korrupsiyaga qarshi kurashish milliy strategiyasi" korrupsiyaga qarshi huquqiy bazani mustahkamlash, davlat xizmatlarining shaffofligini oshirish, davlat xizmatchilarining javobgarlik darajasini oshirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu strategiya korrupsiyani tizimli ravishda kamaytirishni ko‘zda tutadi va davlat organlari faoliyatida ochiqlik va hisobdorlikni kuchaytirishga qaratilgan.

6. Jamoatchilik va fuqarolar ishtiroki

Korrupsiyaga qarshi kurashda fuqarolik jamiyati va ommaviy axborot vositalari muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonda jamoatchilikning korrupsiyaga qarshi kurashga faol ishtirok etishi uchun sharoit yaratilmoqda. Axborot olish erkinligi qonunlari orqali fuqarolar davlat organlarining faoliyatini kuzatish va korrupsiya holatlarini fosh qilish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Korrupsiyani fosh qilish va jamoatchilikda korrupsiyaga qarshi kurash tuyg‘usini rivojlantirish uchun OAV ham faol ishlamoqda.

7. Xalqaro hamkorlik

O‘zbekiston korrupsiyaga qarshi kurashda xalqaro hamjamiyat bilan yaqin hamkorlik qilmoqda. Mamlakat xalqaro tashkilotlar, jumladan BMT, Yevropa Ittifoqi va Yevropa Kengashi bilan birgalikda korrupsiyaga qarshi kurashish dasturlarini amalga oshiradi. Xalqaro tajriba va amaliyotlarni o‘rganish orqali O‘zbekiston korrupsiyaga qarshi kurashish samaradorligini oshirishga intilmoqda.

8. Korrupsiyaga qarshi ta'lim va xabardorlik

Korrupsiyani kamaytirish uchun aholiga huquqiy bilimlar berish va korrupsiyaga qarshi kurash haqida xabardorlikni oshirish juda muhimdir. Shu sababli, maktablar va universitetlarda korrupsiyaga qarshi ta'lim dasturlari joriy etilmoqda. Aholiga korrupsiyaning salbiy oqibatlari, uning iqtisodiy va ijtimoiy zararlari haqida muntazam ravishda ma'lumotlar berilmoqda.

Xulosa

O‘zbekiston korrupsiyaga qarshi kurashda jiddiy qadamlar qo‘yib kelmoqda. Hukumatning qabul qilgan qonunlari, milliy strategiyalar va xalqaro hamkorlik mamlakatda korrupsiyaga qarshi kurashni tizimli ravishda olib borish imkonini bermoqda. Ammo bu jarayonda fuqarolar va jamoatchilikning faol ishtiroki ham juda muhimdir. Korrupsiyani yengish uchun hukumat, fuqarolar va xalqaro hamjamiyatning birgalikdagi harakatlari zarur.